França
Aqueste article qu'es redigit en gascon.
.svg)
França, oficialament la Republica francesa (en francés : France e République française) qu'es un país d'Euròpa Occidentala.
Geografica[modificar | modificar la font]
La superficia de França qu'es de 672 051 km2 (dab los territòris d'otremar). Los países fronterèrs que son Alemanha, Belgica, Luxemborg, Soïssa, Itàlia, Mónegue, Andòrra e Espanha (en Euròpa), Brasil e Surinam (en America del Sud) e los País Baishs (en America del Nòrd).
La superficia de la metropòli francesa qu'es de 551 695 km2.
Otramar[modificar | modificar la font]
Qu'i a d'autes territoris qui constituïssen França dens lo monde :
- Guiana en America deu Sud ;
- Guadalope, Martinica, Sent-Martin e Sent-Bertomiu dens la mar deus Caribas ;
- Reünion e Maiòta dens l'Ocean Indian ;
- Las Tèrras Austraus e Antarcticas Francesas dens l'Ocean Austrau ;
- Navèra Caledonia, Wallis-e-Futuna, Polinesia Francesa e l'Isla de Clipperton dens l'Ocean Pacific.
Istòria contemporanèa[modificar | modificar la font]
Au sègle XVII, lo Reiaume de França vad progressivament ua monarquia absoluda, dab un rei qui's reivindica dirèctament de Dieu (la religion crestiana qu'aucupa ua plaça centrau dens la vita deus francés en aqueth temps). La majoritat de la populacion qu'ei paisana, com ei lo cas dens los autes país d'Euròpa.
En 1789, qu'i a ua hamièra grana qui encolèra tot lo tèrç-estat. La Revolucion francesa qu'esclata . Los deputats deu tèrç-estat, ajudats per la rèsta de la populacion, que fòrçan lo rei Loís XVI a transformar la monarquia absoluda en monarquia constitucionau, mes fin finau, qu'executan lo rei e que proclaman la republica.
Enter 1792 e 1795, tres regimes republicans que's succedeishen, shens tiéner dens la durada. En 1799, Napoleon Bonaparte que profièita d'aquera instabilitat politica entà barrejar la Republica e vàder consolessa, prumèr cònsol puish emperador dab lo nom de Napoleon Ièr.
Qu'i a puish mantun periòde de monarquia (reiautat) on los dirigents disen voler anullar las derivas de la Revolucion. En 1848, la Segonda Republica qu'ei proclamada : qu'i a la prumèra eleccion presidenciau de l'istòria de França, mes qu'ei ganhada per Louis-Napoleon Bonaparte, un nebot de Napoleon Ièr. Aqueste que diminueish drin a drin las libertats abans de har un còp d'estat lo 2 de deceme de 1851, restaurant atau l'empèri.
En 1870, en seguit d'ua des·hèita militara contra Prússia (Alemanha), l'emperador qu'i ei hèit presonèr . Los parlamentaris republicans que'n profièitan entà instaurar la Tresau Republica : que serà lo regime republican francés mei long (que durarà 70 ans). Qu'ei dissolut pendent la Segonda Guèrra mondiau, en 1940, lo dia on los deputats vòtan los plens poders a Philippe Pétain qui vòu collaborar dab l'Alemanha nazi.
Pendent la Segonda Guèrra mondiau, França qu'ei copada en duas : lo Nòrd qu'ei aucupat peus alemands mentre que lo Sud èst ua « zòna liura », dirigida per Philippe Pétain e Pierre Laval. Aquera zòna « liura » qu'ei en hèit luenh d'estar liura entà totòm, pr'amor que los judius i son tanben secutats e deportats.
Politica[modificar | modificar la font]
Despuich la fin del Segond Empèri en 1870, França qu'es ua republica mes l'actuau republica existeish despuich sa fondacion en 1958 per lo generau Charles de Gaulle. Aquesta republica qu'es semipresidenciau e unitària.
França qu'es gavitada peu President de la Republica e son govèrn mes las leis que son votadas peu Parlament francés composat deu Senat e de l'Amassada Nacionala. L'actuau president francés qu'es Emmanuel Macron e sa prumèra ministra qu'es Élisabeth Borne.
Lo President de la Republica, los maires, los deputats de l'Amassada Nacionala, los deputats europèus e los membres de Conselhs regionau, departamentau e municipau que son elegits dirèctament peus Francés. Los senators que son elegits peus maires, los deputats e los conselhars regionaus, departamentaus e municipaus.
La capitala de França qu'es París.
Politica internacionala[modificar | modificar la font]
França qu'es un membre de l'Union Europèa e de l'Organizacion del Tractat de l'Atlantic Nòrd. Qu'es tanben un membre permanent deu Conselh de Seguritat de l'ONU.
Demografia[modificar | modificar la font]
La populacion de França qu'es de 68 042 591 abitants en 2022. França qu'es donc lo vintau païs mai poblat del mond.
Las vilas principalas que son París (12,1 milions d'abitants), Lion (2,1 milions), Marselha (1,7 milions), Tolosa (1,2 milions) et Lilla (1,2 milions).
Lengas[modificar | modificar la font]
Lo francés qu'es l'unica lenga oficiala de França.
D'autas lengas que son parladas com l'occitan, lo basc, lo breton, lo còrse e lo catalan.
Religions[modificar | modificar la font]
França qu'es un païs de tradicion catolica mes l'estat qu'es laïc despuish la lei de 1905 sus la desseparacion de la glèisa e de l'estat. Uei, lo Catolicisme qu'es la religion de 29% de abitants de França. Los autas crestians que representan 9% de la populacion e l'Islam qu'es la religion de 10% de la populacion. La màger part (51%) de la populacion fracesa qu'a pas de religion.